Μια Διεθνής γεννιέται στη ζούγκλα
Η πρώτη διηπειρωτική συνάντηση κατά του νεοφιλελευθερισμού (1996)
Ο χρόνος τρέχει. Είκοσι πέντε χρόνια -ένα ολόκληρο τέταρτο του αιώνα- κλείνουν τούτες τις μέρες από την «Πρώτη Διηπειρωτική Συνάντηση για την Ανθρωπότητα κι ενάντια στον Νεοφιλελευθερισμό», που πραγματοποιήθηκε μεταξύ 27 Ιουλίου και 3 Αυγούστου του 1996 στη ζούγκλα Λακαντόνα του Τσιάπας, στο νοτιοανατολικό Μεξικό, με συμμετοχή 3.000 ακτιβιστών από 42 χώρες, ύστερα από πρόσκληση και με την οργανωτική φροντίδα των εγχώριων Ζαπατίστας.
Υβρίδιο διεθνούς συνεδρίου και ιδιότυπου εναλλακτικού φεστιβάλ, η εμβληματική εκείνη συνάντηση δεν υπήρξε απλά μια κίνηση διεθνούς αλληλεγγύης προς το πιο ελπιδοφόρο και καινοτόμο επαναστατικό κίνημα του Τρίτου Κόσμου, δυόμισι χρόνια μετά τη δυναμική παρθενική εμφάνισή του, την Πρωτοχρονιά του 1994. Ισοδυναμούσε ταυτόχρονα με εναρκτήριο λάκτισμα για το παγκόσμιο κίνημα της επόμενης δεκαετίας ενάντια στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, από το Σιατλ του 1999 και τη Γένοβα του 2001 μέχρι τα Παγκόσμια και Ευρωπαϊκά Κοινωνικά Φόρουμ· κίνημα το οποίο, με τη σειρά του, λειτούργησε διαμορφωτικά ως λίκνο της πολύμορφης παγκόσμιας αντιαυταρχικής Αριστεράς του 21ου αιώνα.
«Θέλουμε έναν κόσμο που να χωρά πολλούς κόσμους», σύνθημα των Ζαπατίστας
Δυόμισι δεκαετίες μετά, το σημερινό μας αφιέρωμα υπενθυμίζει εκείνο το απόμακρο ιστορικό γεγονός. Οχι μόνο για επετειακούς λόγους: την επικαιρότητά του υπαγορεύει επίσης η τρέχουσα περιοδεία των Ζαπατίστας στην Ευρώπη, με πρώτο σταθμό την Ισπανία, και η επικείμενη επίσκεψή τους στην Ελλάδα το ερχόμενο φθινόπωρο. Εκτός από εξωτερικές πηγές, όσα ακολουθούν βασίζονται επίσης σε προσωπικές σημειώσεις και αναμνήσεις, καθώς ο γράφων ήταν ο μόνος Ελληνας επαγγελματίας δημοσιογράφος που παρακολούθησε τις εργασίες της Διηπειρωτικής Συνάντησης (για λογαριασμό του «Ιού» της «Ελευθεροτυπίας», μαζί με τη δικηγόρο Γιώτα Κούτσικα, έκτακτη τότε απεσταλμένη της εφημερίδας «Εποχή»).
Το τέλος του τέλους της Ιστορίας
Η ανάδειξη των Ζαπατίστας σε πόλο συσπείρωσης μιας πανσπερμίας οργανώσεων της διεθνούς πολιτικής και κοινωνικής Αριστεράς, πολύ διαφορετικών μεταξύ τους όσον αφορά τις καταβολές, την ιδεολογική συγκρότηση, την πολιτική πρακτική και τη στρατηγική στοχοθεσία, δεν υπήρξε καθόλου τυχαία. Οφειλόταν, αντίθετα, στον συνδυασμό δύο παραγόντων: της χρονικής συγκυρίας κατά την οποία οι αντάρτες του νοτιοανατολικού Μεξικού εισέβαλαν στην Ιστορία και της ιδιαίτερης απήχησης του πολιτικού λόγου που χρησιμοποίησαν για ν' απευθυνθούν στην παγκόσμια κοινή γνώμη.
- Οταν την Πρωτοχρονιά του 1994 ο Ζαπατιστικός Εθνικοαπελευθερωτικός Στρατός (EZLN) εμφανίστηκε από το πουθενά (για την ακρίβεια: από τα ινδιάνικα χωριουδάκια των υψιπέδων του Τσιάπας και της ζούγκλας Λακαντόνα), καταλαμβάνοντας τέσσερις πόλεις και κηρύσσοντας τον πόλεμο στη μεξικανική κυβέρνηση, τη στιγμή ακριβώς που εκείνη γιόρταζε την υποτιθέμενη είσοδο της χώρας στο κλαμπ του Πρώτου Κόσμου, χάρη στο Βορειοαμερικανικό Σύμφωνο Ελεύθερου Εμπορίου (NAFTA) με τις ΗΠΑ και τον Καναδά, το διεθνές τοπίο έμοιαζε κατασκότεινο. Η πρόσφατη κατάρρευση των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» δεν είχε απαξιώσει μόνο τις συγκεκριμένες, άκρως αυταρχικές και εκμεταλλευτικές μορφές κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης· παρέσυρε και κάθε άλλη απελευθερωτική επαγγελία, κάθε αμφισβήτηση του νικηφόρου καπιταλισμού, επαναφέροντας στο προσκήνιο ό,τι αντιδραστικότερο είχε να επιδείξει αυτός ο τελευταίος. Η Ιστορία δεν είχε βέβαια τελειώσει, όπως με οίηση πρόβλεπε στις αρχές του 1989 ο Φράνσις Φουκουγιάμα. Τη διεθνή επικαιρότητα κανοναρχούσαν, όμως, πλέον συγκρούσεις και κινήματα που δεν αντλούσαν τις εμπνεύσεις και το πολιτικοϊδεολογικό οπλοστάσιό τους από την επαγγελία ενός (οποιουδήποτε) καλύτερου κόσμου, αλλά από μισαλλόδοξα κηρύγματα εθνικής καθαρότητας και θρησκευτικού φονταμενταλισμού -με το σφαγείο της Γιουγκοσλαβίας, τις διακοινοτικές αντιπαραθέσεις στην πρώην Σοβιετική Ενωση και τους ισλαμιστές αντάρτες της Αλγερίας να δίνουν τον τόνο. Τα σημαντικότερα αριστερά αντάρτικα του Τρίτου Κόσμου είχαν καταθέσει τα όπλα (Σαλβαδόρ), ηττηθεί (Περού) ή μπει σε μια φάση εσωστρεφούς περιθωριοποίησης (Φιλιππίνες)· η επαναστατική κυβέρνηση των Σαντινίστας στη Νικαράγουα είχε χάσει τις εκλογές του 1990 κι εκείνη της Κούβας προσπαθούσε να επιζήσει χάρη στο τουριστικό συνάλλαγμα, με μεθόδους που θύμιζαν έντονα τα προεπαναστατικά χρόνια. Επαναφέροντας στο προσκήνιο το αίτημα για ισότητα, κοινωνική δικαιοσύνη και ελευθερία, η ένοπλη εξέγερση των Ζαπατίστας φάνταζε έτσι σαν μια απρόσμενα αισιόδοξη ιστορική ανορθογραφία.
- Ακόμη πιο ευχάριστη έκπληξη αποτέλεσε ο πολιτικός λόγος του νέου κινήματος. Παρά την «εθνικοαπελευθερωτική» πτυχή της ονομασίας του, που παρέπεμπε άλλωστε σε μια μακρά παράδοση από λατινοαμερικάνικα προηγούμενα (FSLN της Νικαράγουα, FMLN του Σαλβαδόρ κ.ο.κ.), ο EZLN δεν ήταν ένα εθνικιστικό μόρφωμα αλλά το ακριβώς αντίθετο: ένα κίνημα που συνδύαζε την ινδιάνικη μειονοτική ταυτότητα με οικουμενικές αξίες και προτάγματα· η «εθνική» διάστασή του υποδήλωνε ακριβώς την απόρριψη της αποσχιστικής λογικής και της επινόησης νέων αποκλεισμών, που είχαν ξαναγίνει της μόδας. Εξίσου σημαντική αποδείχθηκε η εξωτερίκευση αυτής της πολιτικής γραμμής από τον επικοινωνιακό εκπρόσωπό του, υποδιοικητή Μάρκος (Subcomandante Marcos), μ' έναν ποιητικό λόγο που συνδύαζε μύθους και θρύλους των Μάγια με την εγχώρια μεξικανική επαναστατική παράδοση, και μια λανθάνουσα αντιεξουσιαστική διάθεση που υποδήλωνε βαθιά γνώση των ιστορικών αντιθέσεων και προβληματισμών της παγκόσμιας Αριστεράς. Σε μια χρονική στιγμή κατάρρευσης κάθε είδους «-ισμών», ο λόγος του Μάρκος -στο όνομα της Παράνομης Επαναστατικής Επιτροπής Ιθαγενών (CCRI) του EZLN- ερχόταν να υπενθυμίσει τον ελάχιστο κοινό παρονομαστή που μπορούσε να ενοποιήσει κάθε λογής εξεγερμένους σε όλη την υφήλιο.
Η διεθνής αυτή απεύθυνση είχε ζωτική σημασία για τους Ζαπατίστας, για έναν επιπλέον λόγο. Η ένοπλη φάση του αντάρτικου τερματίστηκε ύστερα από ένα δωδεκαήμερο μαχών, όταν μαζικές διαδηλώσεις της κοινωνικής και πολιτικής Αριστεράς στο υπόλοιπο Μεξικό υποχρέωσαν την κυβέρνηση Σαλίνας να κηρύξει εκεχειρία και να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με τους εξεγερμένους. Η εξέλιξη αυτή δρομολόγησε τον σταδιακό μετασχηματισμό του EZLN από στρατιωτική οργάνωση σε πολιτική κυρίως δύναμη, υποχρεωμένη να δίνει ταυτόχρονες μάχες σε δύο επίπεδα: έναν πόλεμο κινήσεων με τη μεξικανική κυβέρνηση (που παρέτεινε συνειδητά τις διαπραγματεύσεις, για να υπονομεύσει τις σχέσεις του EZLN με τη μαζική του βάση) κι έναν πόλεμο θέσεων στο ίδιο το Τσιάπας, σε συνθήκες στρατιωτικής περικύκλωσης και οικονομικής πίεσης πάνω στις εξεγερμένες κοινότητες από κράτος, παρακρατικές συμμορίες και ιδιωτικές πολιτοφυλακές «λευκοφρουρών» που προσπαθήσουν ν' ανακτήσουν με τη βία όσα τσιφλίκια είχαν καταλάβει οι επαναστατημένοι χωρικοί στη διάρκεια ή στον απόηχο της ένοπλης εξέγερσης του 1994.
Σ' αυτές τις συνθήκες, η διεθνής αλληλεγγύη και βοήθεια αποδείχθηκε κάτι παραπάνω από κρίσιμη για την επιβίωση των Ζαπατίστας. Εθελοντές απ' όλο τον κόσμο, εγκατεστημένοι σε «στρατόπεδα ειρήνης» γύρω από τις κυριότερες ή πιο ευάλωτες ζαπατιστικές κοινότητες, απέτρεψαν με την παρουσία τους τις πιο ακραίες μορφές κρατικής και παρακρατικής τρομοκρατίας. Ντόπιες και ξένες ΜΚΟ πρόσφεραν ποικίλες μορφές υλικής και τεχνικής βοήθειας, επιτρέποντας στις ζαπατιστικές κοινότητες ν' αρνηθούν κυβερνητικές παροχές άρρηκτα συνδεδεμένες με την αντιεξέγερση. Η διεθνής υποστήριξη λειτούργησε, τέλος, αποτρεπτικά προς οποιαδήποτε σκέψη για δυναμική καταστολή του κινήματος από τις ομοσπονδιακές αρχές.
Μια νέα Διεθνής
- Κορύφωση αυτής της διεθνούς απεύθυνσης, η πρόσκληση για τη Διηπειρωτική Συνάντηση διατυπώθηκε την Πρωτοχρονιά του 1996 με μήνυμα του Μάρκος και του CCRI «προς τους λαούς του κόσμου». Μήνυμα που χάραζε με σαφήνεια την πολιτική συμμαχιών του κινήματος, καλώντας τους αποδέκτες να υπερβούν τις όποιες (ιστορικά κληρονομημένες ή στρατηγικές) διαφορές τους και να συστρατευθούν ενάντια στον κοινό εχθρό:
«Τα τελευταία χρόνια η εξουσία του χρήματος έχει παρουσιάσει μια νέα μάσκα πάνω από το εγκληματικό της πρόσωπο. [...] Ξαναβαφτίζοντας "νεοφιλελευθερισμό" το ιστορικό έγκλημα της συγκέντρωσης των προνομίων, του πλούτου και της ατιμωρησίας, εκδημοκρατίζει την αθλιότητα και την απελπισία. Ενας νέος παγκόσμιος πόλεμος εξαπολύεται, αλλά τώρα ενάντια σε όλη την ανθρωπότητα. Οπως σε όλους τους παγκόσμιους πολέμους, ο σκοπός είναι το νέο μοίρασμα του κόσμου. [...] Η νέα μοιρασιά του κόσμου συνίσταται στη συγκέντρωση περισσότερης εξουσίας στην εξουσία και περισσότερης αθλιότητας στην αθλιότητα. [...]
Ενάντια στη διεθνή του τρόμου που αντιπροσωπεύει ο νεοφιλελευθερισμός, οφείλουμε να υψώσουμε τη διεθνή της ελπίδας. Την ενότητα πέρα από σύνορα, γλώσσες, χρώματα, κουλτούρες, φύλα, στρατηγικές και σκέψεις, όλων εκείνων που προτιμούν ζωντανή την ανθρωπότητα. [...]
Ο Ζαπατιστικός Εθνικοαπελευθερωτικός Στρατός μιλά σε όλους εκείνους που αγωνίζονται για τις ανθρώπινες αξίες της δημοκρατίας, της ελευθερίας και της δικαιοσύνης. Σε όλους εκείνους που προσπαθούν να αντισταθούν στο παγκόσμιο έγκλημα που ονομάζεται "νεοφιλελευθερισμός" [...]. Σε όλα τα άτομα, ομάδες, συλλογικότητες, κινήματα, κοινωνικές οργανώσεις, πολιτικές ή οργανώσεις πολιτών, στα συνδικάτα, τις οργανώσεις των γειτονιών, συνεταιρισμούς, όλες τις "Αριστερές" που υπάρχουν και θα υπάρξουν. Τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, ομάδες αλληλεγγύης με τους αγώνες των λαών του κόσμου, φράξιες, φυλές, διανοούμενους, ιθαγενείς, φοιτητές, μουσικούς, εργάτες, καλλιτέχνες, δασκάλους, αγρότες, πολιτιστικές ομάδες, κινήματα νεολαίας, εναλλακτικά μέσα ενημέρωσης, οικολόγους, εποίκους, ομοφυλόφιλους, άντρες και γυναίκες, φεμινιστές, ειρηνιστές [...] και τους καλεί στην Πρώτη Διεθνή Συνάντηση για την Ανθρωπότητα και Ενάντια στο Νεοφιλελευθερισμό».
Ο προγραμματισμός της Διηπειρωτικής περιλάμβανε προπαρασκευαστικές συνελεύσεις κατά ήπειρο, την άνοιξη, και μια τελική συνάντηση σε ειδικά διαμορφωμένους συνεδριακούς χώρους (Aguascalientes) των Ζαπατίστας, στο Τσιάπας. Η ημερήσια διάταξη προτάθηκε από τον EZLN, ήταν όμως εξαρχής ανοιχτή σε τροποποιήσεις από τους ενδιαφερόμενους. Ξεκαθαρίστηκε, τέλος, πως «η χρηματοδότηση για τη συνάντηση στο Μεξικό θα γίνει από τις επιτροπές αλληλεγγύης στις διάφορες χώρες» κι από την εγχώρια οργανωτική επιτροπή. Το μήνυμα έκλεινε με μια αισιόδοξη παραδοξολογία, από εκείνες που αποτελούσαν σήμα κατατεθέν του Subcomandante: «Δεν χρειάζεται να κατακτήσουμε τον κόσμο. Αρκεί να τον φτιάξουμε από την αρχή. Εμείς. Σήμερα».
Το σκεπτικό της σύγκλησης (και των συνακόλουθων συγκλίσεων) αναλύθηκε από τον Μάρκος στον Γάλλο κοινωνιολόγο Ιβόν Λεμπότ. Για τις εξεγερμένες κοινότητες του Τσιάπας, εξήγησε, «η επαφή με τον "διεθνή ζαπατισμό" μεταφράζεται κυρίως σε μια προστασία που τους επιτρέπει ν' αντιστέκονται, περισσότερο αποτελεσματική κι απ' αυτήν ακόμη την προστασία του EZLN». Για τους αλληλέγγυους επισκέπτες και το διεθνές πλέγμα συμμαχιών του EZLN, πάλι, «ο ζαπατισμός αποτελεί ένα κοινό σημείο αναφοράς ή την πρόφαση για μια σύγκλιση. Ο καθένας με τη δική του λογική, αλλά που αναγνωρίζει τον εαυτό του σε ορισμένες πολύ γενικές προτάσεις του ζαπατισμού. Δεν βλέπω καμιά ομοιότητα ανάμεσα στους Βάσκους, τους Καταλανούς, τους Ελληνες, τους Κούρδους, τους Σουηδούς ή τους Γιαπωνέζους ζαπατίστας, εκτός από το γεγονός ότι όλοι όσοι έρχονται εδώ έχουν διαμορφώσει τη δική τους ιδέα για τον ζαπατισμό ή για το τι θα έπρεπε να είναι ο ζαπατισμός. [...] Ο ζαπατισμός τούς βοήθησε, ίσως, να ξαναθυμηθούν ότι αξίζει τον κόπο ν' αγωνίζεται κανείς, ότι είναι αναγκαίο. Για μας, και είναι αναγκαίο να είμαστε ξεκάθαροι πάνω σ' αυτό, δεν αποτελεί εργαλείο αναζήτησης ενός νέου διεθνούς δόγματος ή μιας νέας Διεθνούς ή οτιδήποτε άλλου. Κυρίως νομίζω ότι η γενικότητα, η απροσδιοριστία του ζαπατισμού είναι ιδιαίτερα σημαντική στην περίπτωση αυτή και πρέπει να διατηρηθεί. [...] Υπάρχει ένα είδος σιωπηρής συμφωνίας, αυτοί βρίσκουν εδώ ένα στήριγμα, μια υπενθύμιση που τους βοηθά να ξαναβρούν τον δυναμισμό και τον ενθουσιασμό τους και οι κοινότητες παίρνουν απ' αυτούς την υποστήριξη που τους χρειάζεται και τους επιτρέπει να επιβιώνουν» (Subcomandante Marcos - Yvon Le Bot, «Το όνειρο των Ζαπατίστας», Αθήνα 1998, σ.301-2).
Στην πραγματικότητα, μια άτυπη νέα Διεθνής γεννήθηκε όντως εκ των πραγμάτων καθ' οδόν προς τη Διηπειρωτική και στη διάρκειά της, όπως θα διαπιστωνόταν τα επόμενα χρόνια στο Σιατλ και τη Γένοβα. Μπορεί να μην είχε την επισημότητα και τις ψευδαισθήσεις απόλυτης ενότητας που χαρακτήριζαν τις παλιές, πρόσφερε όμως σε μεγάλο βαθμό την έμπνευση και το πλαίσιο για τους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες της επόμενης δεκαετίας, αντιστρέφοντας αισθητά το καταθλιπτικό κλίμα των προηγούμενων χρόνων.
Στη Διηπειρωτική πήραν μέρος 3.000 περίπου άτομα από 42 χώρες, κάθε ηλικίας, αλλά με επικρατούσα τη νεολαία. Πολιτικά κάλυπταν ένα ευρύτατο φάσμα, από το Γαλλικό Κ.Κ., την ιταλική Κομμουνιστική Επανίδρυση, καταλήψεις στέγης, τροτσκιστικές ομάδες, επιγόνους της βορειοαμερικανικής Νέας Αριστεράς και λατινοαμερικανικά μαζικά κινήματα (όπως οι «Μητέρες της Πλατείας του Μάη» στην Αργεντινή ή το Κίνημα Ακτημόνων της Βραζιλίας), μέχρι αριστερόστροφα αποσχιστικά κινήματα της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής (Βάσκοι, Καταλανοί, Κούρδοι) και πολυάριθμες φεμινιστικές, οικολογικές και αντιεξουσιαστικές κινήσεις απ' όλο τον κόσμο. Την ελληνική αντιπροσωπεία συγκρότησαν 22 άτομα από την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και τα Χανιά, προερχόμενα ως επί το πλείστον από τις επιτροπές αλληλεγγύης, τον αναρχικό χώρο και την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά. Παντελώς απουσίασαν το ΚΚΕ (που θεωρούσε τους Ζαπατίστας σαν μια ακόμη εκδοχή «οπορτουνισμού») και ο ΣΥΝ, που εκείνα τα χρόνια παλινδρομούσε ακόμη μεταξύ άκριτου θαυμασμού της υπαρκτής ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και ερωτοτροπίας με τις ελληνόψυχες φαντασιώσεις.
Παράλληλοι κόσμοι
- Οι εργασίες της Διηπειρωτικής ξεκίνησαν στις 27 Ιουλίου στο Οβεντικ, ζαπατιστικό προπύργιο των Υψιπέδων, σε απόσταση μιας ώρας με το αυτοκίνητο από το Σαν Κριστόμπαλ ντε λας Κάσας. Το συνεδριακό κέντρο (Aguascalientes, όνομα που στη μεξικανική ιστορία ισοδυναμεί με τη δική μας Επίδαυρο του Εικοσιένα) ήταν ένα κανονικό χωριό, χτισμένο τους προηγούμενους μήνες από τον EZLN: εκτός από τον ειδικά διαμορφωμένο ανοιχτό χώρο των εκδηλώσεων, ξύλινα παραπήγματα για τη διανυκτέρευση των φιλοξενουμένων, λουτρά και αποχωρητήρια, περιλάμβανε επίσης εστιατόρια, βιβλιοθήκη, ιατρείο, κέντρο Τύπου, έκθεση φωτογραφίας, καταστήματα με είδη διαφόρων γυναικείων συνεταιρισμών, ακόμη και παιδική χαρά! Τους συνέδρους υποδέχθηκε τιμητικό άγημα εκατοντάδων κατοίκων με κουκούλες ή κόκκινα μαντίλια στο πρόσωπο και ένα πανό που καλωσόριζε τα «αδέρφια του κόσμου».
Η προσπάθεια των οικοδεσποτών να προβάλουν τη συλλογική διάσταση του κινήματός τους ήταν κάτι παραπάνω από εμφανής. Κατά την εναρκτήρια τελετή της πρώτης νύχτας, έσβησαν λ.χ. ξαφνικά τα φώτα, για να υποδεχτούμε, μέσα σε μια ομίχλη που πηγαινοερχόταν, τα τιμώμενα πρόσωπα της βραδιάς: περιμέναμε τους κομαντάντες, αντί γι' αυτούς όμως παρήλασαν οι κάτοικοι της περιοχής, κάθε φύλου και ηλικίας: «Υποδεχθείτε τις βάσεις στήριξης του EZLN. Είναι αυτοί -άντρες, γυναίκες και παιδιά- που κράτησαν το μυστικό, που μας τροφοδότησαν, που μας στήριξαν όλα τα χρόνια της προετοιμασίας μέσα στη ζούγκλα. Χειροκροτήστε τους...».
Οι καθαυτό συζητήσεις διεξήχθησαν τις επόμενες μέρες σε πέντε Aguascalientes, με την ίδια πάνω κάτω διαρρύθμιση, διασκορπισμένα σ' όλο το ανατολικό Τσιάπας. Καθένα ασχολήθηκε με διαφορετική θεματολογία: πολιτική (Λα Ρεαλιδάδ), κινήματα (Μορέλια), οικονομία (Ρομπέρτο Μπάριος), πολιτισμός (Οβεντικ) και εθνικά/εθνοτικά ζητήματα (Λα Γκαρούτσα). Την 1η Αυγούστου, όλοι οι σύνεδροι μεταφέρθηκαν στη Λα Ρεαλιδάδ, άτυπη «πρωτεύουσα» του EZLN, για το κλείσιμο των εργασιών. Οπως συμβαίνει και σε συμβατικότερες διοργανώσεις, απείρως πιο σημαντική από τις αντιπαραθέσεις και τις συμφωνίες για τις επιμέρους διατυπώσεις των τελικών κειμένων αποδείχθηκε κι εδώ η άτυπη ώσμωση ατόμων και συλλογικοτήτων στο περιθώριο των επίσημων διεργασιών. Βρισκόμασταν, άλλωστε, σε μια εποχή που το Διαδίκτυο μόλις έκανε τα πρώτα του κοινωνικά βήματα -με πρωτοπόρο κι εδώ τον ιστότοπο του EZLN που είχαν στήσει αλληλέγγυοι φοιτητές στις ΗΠΑ.
Οι συζητήσεις που παρακολουθήσαμε στη Λα Γκαρούτσα αγκάλιασαν λ.χ. ποικίλα αντικείμενα: από την ανταλλαγή εμπειριών και επαφών ανάμεσα σε ιθαγενή κινήματα του Μεξικού και της αμερικανικής ηπείρου, μέχρι ακαδημαϊκού τύπου αντιπαραθέσεις για την έννοια της «εθνοκτονίας» (etnocidio) μεταξύ συμπαθητικότατων, κατά τα άλλα, δυτικοευρωπαίων μεταπτυχιακών φοιτητών. Ιδιαίτερα έντονη υπήρξε η ανταλλαγή απόψεων για τις παραδοσιακές μορφές κοινωνικής οργάνωσης, που προσφέρονται μεν ως εφαλτήρια συλλογικής αντίστασης στη νεοφιλελεύθερη επέλαση αλλά πολύ συχνά λειτουργούν επίσης ανασχετικά για την ανθρώπινη (και δη τη γυναικεία) απελευθέρωση. Διαφωνίες εκφράστηκαν επίσης για την επιθυμητή έκταση αυτοδιάθεσης των μειονοτήτων (απόσχιση ή κατοχύρωση δικαιωμάτων), τη θέση που επιφυλάσσει ο νεοφιλελευθερισμός στον ρατσισμό (υπόρρητο συστατικό στοιχείο ή απλά εργαλείο) και άλλα ζητήματα. Οπως και στα υπόλοιπα Aguascalientes, οι διαμεσολαβητές ανέλαβαν τελικά να συνθέσουν αυτές τις αντιθέσεις σε ενιαία κείμενα, ικανά ν' αποσπάσουν τη γενικότερη δυνατή συναίνεση.
Διαφορετικής τάξης προβλήματα έθεταν τα αντικειμενικά όρια της ώσμωσης ντόπιων και επήλυδων. «Το χωριό είναι μικρό», σημείωσα για τη Λα Γκαρούτσα στο ημερολόγιο που κρατούσα εκείνες τις μέρες. «Οι κάτοικοι ανήκουν στην εθνότητα Τσελτάλ κι ήρθαν εδώ, στη μέση της ζούγκλας, κατά τη δεκαετία του 1970, για να ξεφύγουν από τη φτώχεια και την καταπίεση που επικρατούσε στα χωριά τους. Οι περισσότεροι είτε αγνοούν εντελώς τα ισπανικά είτε τα μιλούν ελάχιστα· διασπαρμένοι στη γύρω περιοχή, χρησιμοποιούν το χωριό σαν εμπορικό και κοινωνικό κέντρο. Εχω την αίσθηση ότι γι' αυτούς είμαστε πολύ περισσότερο αξιοθέατα παρά σύντροφοι -μια μικρογραφία τής πέρα από τα βουνά ανθρωπότητας, που μεταφέρθηκε ως διά μαγείας στην καρδιά τούτου του απόμακρου, αυτάρκους κόσμου».
Η απόσταση μειωνόταν δραστικά -δίχως να εξαλειφθεί εντελώς- στη διάρκεια των επίσημων εργασιών, τουλάχιστον όσον αφορά το κατώτερο στελεχικό δυναμικό των Ζαπατίστας που μετείχε σ' αυτές. Για τους υπόλοιπους, όπως και για τους θαμώνες των δικών μας πολιτικών φεστιβάλ, η Διηπειρωτική φαινόταν να ισοδυναμεί με μια καλοδεχούμενη ευκαιρία μαζικής διασκέδασης, χάρη στο μουσικό γκρουπ που είχε έρθει από την πρωτεύουσα κι έπαιζε ασταμάτητα το ίδιο ρεπερτόριο πρωί - μεσημέρι - βράδυ, δίχως αυτό να μειώνει στο παραμικρό τον ενθουσιασμό του ντόπιου κοινού (ιδίως των γυναικών).
Ενθουσιασμό που, έτσι κι αλλιώς, συμβάδιζε οργανικά με την ένταξή τους στο κίνημα. Αντιγράφω, ξανά, από το ημερολόγιό μου: «Αρκετές εκατοντάδες περίμεναν όλη τη νύχτα εδώ το καραβάνι με τις αντιπροσωπείες, πλαισιωμένοι από ένα στέλεχος του μετώπου και κάποια μέλη των "Στρατοπέδων της Ειρήνης". Οταν κατέφθασαν οι κομαντάντε του EZLN, ο ενθουσιασμός ήταν φοβερός· ιδιαίτερα όταν έπεσε το σύνθημα "Βίβα Μάρκος", έγινε κυριολεκτικά χαμός. Ακολούθησε μουσική και χορός, από νεαρούς και κοπέλες του χωριού, σε διάφορα σημεία του Aguascalientes. Μια φάση εντελώς αυθόρμητη: ζευγάρια που αρχίζουν σποραδικά να χορεύουν εδώ κι εκεί, μέχρι να γενικευτεί η φιέστα που συνεχίστηκε μέχρι την άφιξη του κομβόι, αρκετά μετά τα μεσάνυχτα».
Από τη Λακαντόνα στο Σιάτλ
Αρκετά διαφορετική -και πολύ πιο οικεία- εμπειρία αποτέλεσε η ολοκλήρωση των εργασιών στη Λα Ρεαλιδάδ, χώρο συγκέντρωσης της «υψηλής» πολιτικής και των μεγάλων ΜΜΕ που διαγκωνίζονταν για μια συνέντευξη του Μάρκος. Για να μη δυσαρεστήσει κανέναν, ο Sub έδωσε τελικά δυο ομαδικές για όλους.
Η τελική διακήρυξη της Συνάντησης έθεσε τις βάσεις για το παγκόσμιο αντι-νεοφιλελεύθερο κίνημα των επόμενων χρόνων, εξαγγέλλοντας τη δημιουργία «ενός συλλογικού δικτύου όλων των αγώνων και επιμέρους αντιστάσεών μας, ενός διηπειρωτικού δικτύου αντίστασης στον νεοφιλελευθερισμό».
Στόχος του τελευταίου ήταν, «αναγνωρίζοντας τις διαφορές και γνωρίζοντας τις ομοιότητες, να συναντηθεί με άλλες αντιστάσεις σε όλο τον κόσμο», ως «μέσο αλληλοστήριξης». Δεν προβλεπόταν να έχει «οργανωτική δομή ούτε καθοδηγητικό ή αποφασιστικό κέντρο, κεντρική διοίκηση και ιεραρχία», θα φρόντιζε όμως για τη δημιουργία «ενός διηπειρωτικού δικτύου εναλλακτικής πληροφόρησης», παρέχοντας «τους διαύλους για να διασχίσει ο λόγος όλους τους δρόμους αντίστασης», ως «μέσο επικοινωνίας μεταξύ των διαφορετικών αντιστάσεων». Μεσοπρόθεσμος καρπός αυτής της απόφασης υπήρξε, το 1999, η σύσταση του διεθνούς δικτύου Indymedia.
Η συνέχεια είναι γνωστή, τουλάχιστον όσον αφορά το αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα. Στο ίδιο το Τσιάπας, οι Ζαπατίστας διέγραψαν πάλι τα επόμενα χρόνια μια άκρως ενδιαφέρουσα τροχιά, η σκιαγράφηση της οποίας θ' απασχολήσει πιθανότατα κάποιο άλλο αφιέρωμά μας.
- Οι εργασίες της Διηπειρωτικής ξεκίνησαν στις 27 Ιουλίου στο Οβεντικ, ζαπατιστικό προπύργιο των Υψιπέδων, σε απόσταση μιας ώρας με το αυτοκίνητο από το Σαν Κριστόμπαλ ντε λας Κάσας. Το συνεδριακό κέντρο (Aguascalientes, όνομα που στη μεξικανική ιστορία ισοδυναμεί με τη δική μας Επίδαυρο του Εικοσιένα) ήταν ένα κανονικό χωριό, χτισμένο τους προηγούμενους μήνες από τον EZLN: εκτός από τον ειδικά διαμορφωμένο ανοιχτό χώρο των εκδηλώσεων, ξύλινα παραπήγματα για τη διανυκτέρευση των φιλοξενουμένων, λουτρά και αποχωρητήρια, περιλάμβανε επίσης εστιατόρια, βιβλιοθήκη, ιατρείο, κέντρο Τύπου, έκθεση φωτογραφίας, καταστήματα με είδη διαφόρων γυναικείων συνεταιρισμών, ακόμη και παιδική χαρά! Τους συνέδρους υποδέχθηκε τιμητικό άγημα εκατοντάδων κατοίκων με κουκούλες ή κόκκινα μαντίλια στο πρόσωπο και ένα πανό που καλωσόριζε τα «αδέρφια του κόσμου».
Η στάση των μεξικανικών αρχών απέναντι στους χιλιάδες «τουρίστες» που κατευθύνονταν προς τη Διηπειρωτική Συνάντηση απέπνεε κυρίως μια έντονη αμηχανία για την προστασία της διεθνούς εικόνας του καθεστώτος, δικαιώνοντας έτσι την ιδέα της όλης διοργάνωσης. Η απουσία μέτρων ανάσχεσης στα σύνορα συνοδεύτηκε από σπασμωδικές κινήσεις στο ίδιο το Τσιάπας: τακτικό εκφοβιστικό πέρασμα εποχούμενων στρατιωτικών μονάδων έξω από τα περισσότερα Aguascalientes, ως υπενθύμιση της «συνέχειας του κράτους» (γραφική για εμάς αλλά τρομοκρατική για τους ίδιους τους κατοίκους, όπως διαπιστώσαμε επανειλημμένα)· φωτογράφιση των προσερχόμενων συνέδρων, με μέσα και διαδικασίες που πρόδιδαν πάντως περισσότερο ταπεινωμένη τσαντίλα παρά επιβολή· κάποιες σποραδικές επιδείξεις ισχύος, τέλος, καταδικασμένες ν' αποτύχουν μπροστά στην επιμονή των ίδιων των ξενόφερτων ταξιδιωτών.
Χαρακτηριστικό δείγμα, η παραλίγο απέλασή μας με συνοπτικές διαδικασίες και η σχεδόν γελοιογραφική ανάκλησή της, κατά τη διάρκεια ενός τυπικού ελέγχου. Οταν το βανάκι που νοικιάζαμε συλλογικά οκτώ δημοσιογράφοι από διάφορες χώρες σταμάτησε το απόγευμα της 31ης Ιουλίου σ' ένα μπλόκο της Υπηρεσίας Μετανάστευσης μεταξύ Λα Γκαρούτσα και Οκοσίνγκο, ο επικεφαλής αξιωματικός κατακράτησε τα διαβατήριά μας και ζήτησε να υπογράψουμε κάποια χαρτιά για άμεση αναχώρησή μας από τη χώρα, λόγω παραβίασης των όρων της τουριστικής βίζας που μας είχε χορηγηθεί: η παρακολούθηση πολιτικών εκδηλώσεων, όπως η Διεθνής Συνάντηση, δεν περιλαμβανόταν στον επίσημο κατάλογο δικαιωμάτων ενός τουρίστα. Αρνηθήκαμε να υπογράψουμε και ζητήσαμε να μας επιδειχθεί η σχετική νομοθεσία, όπερ και εγένετο. Η δικηγόρος της παρέας διαπίστωσε τότε πως η τουριστική βίζα κάλυπτε την παρακολούθηση «κάθε είδους πολιτιστικών εκδηλώσεων»· τονίσαμε εμφατικά ότι θεωρούμε «το φεστιβάλ των ιθαγενών τους» σαν ένα τέτοιο πολιτιστικό συμβάν, ο επικεφαλής το ξανασκέφτηκε και η απέλαση πήγε περίπατο. Δεν θα το 'λεγες και κορύφωση της καταστολής, παραλίγο όμως να έχει άσχημες συνέπειες.
Μικρή αλλά ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: στα έγγραφα που δεν υπογράψαμε, ως τοποθεσία του μπλόκου αναγραφόταν η «Μακεδονία» (lugar Macedonia). Οταν ρωτήσαμε επ' αυτού τον αστυνομικό που μας επέστρεψε τα διαβατήρια, φάνηκε ν' απορεί με την περιέργειά μας για κάτι τόσο αυτονόητο: «Ολα αυτά εδώ γύρω είναι η Μακεδονία», μας εξήγησε -δείχνοντας με το χέρι τα τροπικά δάση που περιέβαλλαν τον σταθμό του κι αγνοώντας καταφανώς τις βαλκανικές προεκτάσεις μιας παρόμοιας ονοματοδοσίας...
πηγή efsyn